Wiedza

Spis treści

1 WPROWADZENIE
2 WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA
2.1 Ochrona własności przemysłowej w Polsce
2.2 Organizacje i porozumienia międzynarodowe
3 ROLA RZECZNIKA PATENTOWEGO W SZKOLE WYŻSZEJ
4 PRAWO AUTORSKIE W PIGUŁCE
4.1 OBJAŚNIENIE WYBRANYCH POJĘĆ
4.2 RODZAJE UTWORÓW
4.3 PRAWA TWÓRCÓW
4.4 UTWORY PRACOWNICZE
4.5 WSPÓŁTWÓRCY; DZIEŁA WSPÓLNE
4.6 WARTO WIEDZIEĆ
5 INFORMACJA PATENTOWA
5.1 ZAWARTOŚĆ OPISU
5.2 SYSTEMY KLASYFIKACYJNE
5.3 INFORMACJA ŹRÓDŁOWA
5.4 BAZY PATENTOWE NA DYSKACH OPTYCZNYCH
5.5 INFORMACJA PATENTOWA ON-LINE
5.6 WYKORZYSTYWANIE INFORMACJI PATENTOWEJ

1         WPROWADZENIE

Własność intelektualna – wszystkie rodzaje praw dotyczących wszystkich wytworów ludzkiego umysłu, tj. działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej, artystycznej, w szczególności prawa do:

  • wynalazków
  • wzorów użytkowych, przemysłowych
  • znaków towarowych, usługowych
  • odkryć naukowych
  • utworów literackich, artystycznych, naukowych, audiowizualnych
  • programów komputerowych
  • interpretacji i wykonań artystów
  • fonogramów, wideogramów
  • ochrony przed nieuczciwą konkurencją
  • technologii, sekretów przemysłowych, handlowych itp. (tzw. wiedzy „know-how”).

Własność przemysłowa – część własności intelektualnej, obejmująca ochronę wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, technologii i sekretów przemysłowych, znaków towarowych i usługowych, nazw handlowych, oznaczeń i nazw pochodzenia oraz zwalczanie nieuczciwej konkurencji.

Prawo wyłączne – prawo korzystania w sposób zarobkowy lub zawodowy z wyniku intelektualnego chronionego tym prawem (monopol)

Podstawowe ograniczenia praw wyłącznych:

  • przedmiotowe
  • czasowe
  • terytorialne

2         WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA

Prawa wyłączne do większości rodzajów własności przemysłowej powstają na mocy decyzji urzędów patentowych i obowiązują naterytorium kraju, który tych praw udzielił.

Zgodnie z głównymi zasadami Konwencji Paryskiej o Ochronie Własności Przemysłowej (ratyfikowanej przez Polskę w 1975 roku:

  • prawa wyłączne udzielane w różnych krajach są od siebie niezależne i podlegają ustawodawstwu kraju, który te prawa przyznał;
  • we wszystkich państwach-stronach tej Konwencji (większość państw świata) osoby zagraniczne są w sprawach ochrony własności przemysłowej traktowane tak samo, jak osoby krajowe;
  • każdemu, kto dokona prawidłowego zgłoszenia o udzielenie praw wyłącznych w jednym z państw-stron Konwencji, przysługuje pierwszeństwo przy ubieganiu się o ochronę w innych państwach-stronach Konwencji, o ile zgłoszenia w innym kraju dokona w terminach:
    • 12 miesięcy dla wynalazków i wzorów użytkowych
    • 6 miesięcy dla wzorów przemysłowych i znaków towarowych.

Jako generalną zasadę należy więc przyjąć, że przy ubieganiu się o udzielenie praw wyłącznych do różnych rodzajów własności przemysłowej, składa się oddzielne wnioski i prowadzi oddzielne postępowania w każdym z krajów, w których chcemy mieć ochronę konkretnych rozwiązań, choć w wielu przypadkach, dzięki istniejącym organizacjom i porozumieniom międzynarodowym, możliwe jest uproszczenie tych procedur i prowadzenie jednego postępowania.

2.1        Ochrona własności przemysłowej w Polsce

W dniu 22 sierpnia 2001 roku weszła w życie nowa ustawa „Prawo własności przemysłowej”, zastępująca dotychczas obowiązujące ustawy: o wynalazczości, o znakach towarowych, o ochronie topografii układów scalonych, o Urzędzie Patentowym RP.

Źródłem praw do własności przemysłowej na terytorium Polski są dla: wynalazków wzorów użytkowych wzorów przemysłowych znaków towarowych i usługowych oznaczeń geograficznych topografii układów scalonych decyzje Urzędu Patentowego RP dla ochrony przed nieuczciwą konkurencją Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji dla nazw handlowych, firmowych Krajowe normy prawa cywilnego, handlowego, o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Konwencja Paryska oraz inne ratyfikowane porozumienia międzynarodowe (np. TRIPS)

Własność chroniona na podstawie decyzji Urzędu Patentowego RP
Podstawowe pojęcia: wynalazek
nowe w skali światowej rozwiązanie posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania wzór użytkowy
rozwiązanie techniczne dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci, nowe w skali światowej i użyteczne wzór przemysłowy
nowa i oryginalna postać wytworu, przejawiająca się w szczególności w kształcie, właściwościach powierzchni, barwie, rysunku lub ornamencie nadająca się do wielokrotnego odtwarzania znak towarowy
dowolnego rodzaju oznaczenie przedstawione w sposób graficzny lub dające się w ten sposób wyrazić, które nadaje się do odróżniania w obrocie towarów lub usług określonego przedsiębiorstwa od towarów lub usług tego samego rodzaju innych przedsiębiorstw oznaczenie geograficzne
oznaczenie słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu, kraju, identyfikujące towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim jego pochodzeniu geograficznemu topografia układów scalonych
oryginalne rozwiązanie polegające na wyrażonym w dowolny sposób przestrzennym rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest aktywny oraz połączeń między nimi, przy czym pojęcie „układ scalony” oznacza warstwowy wytwór przestrzenny, utworzony w celu spełniania funkcji elektronicznych z elementów materiału półprzewodnikowego tworzącego ciągłą warstwę oraz ich połączeń przewodzących i obszarów izolujących, które są ze sobą nierozdzielnie sprzężone prawa wyłączne do wynalazków patenty prawa wyłączne do wzorów użytkowych
prawa wyłączne do znaków towarowych prawa ochronne prawa wyłączne do oznaczeń geograficznych
prawa wyłączne do wzorów przemysłowych
prawa wyłączne do topografii układów scalonych prawa z rejestracji Urząd Patentowy nie udziela ochrony na pomysły rozwiązań,
lecz tylko na dokonane rozwiązania

Polsce nie udziela się patentów na: wynalazki których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami, odmiany roślin i ras zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt (nie wyklucza się sposobów mikrobiologicznych), sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi i sposoby diagnostyki; za wynalazki nie są uważane: programy do maszyn cyfrowych, odkrycia, teorie naukowe i metody matematyczne plany, zasady, metody dotyczące działalności umysłowej i gospodarczej oraz gier przedstawienia informacji vwytwory o charakterze tylko estetycznym wytwory niemożliwe do wykorzystania w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki. Podmioty praw wyłącznych: Prawa wyłączne do wynalazków, wzorów i topografii przysługują: zasadniczo twórcom rozwiązań wyjątkowo: pracodawcy, gdy rozwiązanie zostało dokonane w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, zamawiającemu, gdy rozwiązanie zostało dokonane w wyniku realizacji umowy (o ile strony nie ustaliły inaczej), podmiotowi określonemu w umowie, gdy rozwiązanie powstało w związku z wykonywaniem tej umowy. Ogólną zasadą jest, że prawa wyłączne do własności przemysłowej są zbywalne i podlegają dziedziczeniu Prawo wyłączne do znaku towarowego i oznaczenia geograficznego udzielane jest na rzecz zgłaszającego – przedsiębiorcy lub organizacji grupy przedsiębiorców
Maksymalny czas trwania praw wyłącznych w Polsce patent na wynalazek 20 lat od daty zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP prawo ochronne
na wzór użytkowy 10 lat od daty zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP prawo z rejestracji
wzoru przemysłowego 25 lat od daty zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP prawo z rejestracji topografii 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano zgłoszenia do UP RP lub w którym topografia bądź układ scalony ją zawierający był wprowadzony do obrotu prawo ochronne na znak towarowy bez ograniczeń, przy czym ochrona udzielana jest na okresy 10-letnie i przedłużana na wniosek uprawnionego prawo z rejestracji oznaczenia geograficznego: bezterminowe, ochrona od dnia wpisu do rejestru  
Zagadnienia nieuczciwej konkurencji
Czynem nieuczciwej konkurencji jest każde działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta, a w szczególności: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów lub usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, jeżeli może wprowadzić klientów w błąd co do ich pochodzenia, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie w celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia szkody, utrudnianie dostępu do rynku, nieuczciwa lub zakazana reklama. Należy pamiętać, że czynem nieuczciwej konkurencji jest także posługiwanie się: nie przysługującymi lub nieścisłymi tytułami, stopniami i innymi informacjami o kwalifikacjach, nierzetelnymi wynikami badań, nieprawdziwymi atestami. Nie jest natomiast czynem nieuczciwej konkurencji naśladowanie cech funkcjonalnych produktu, w szczególności jego budowy, konstrukcji i formy (ale uwaga: te cechy mogą być chronione prawem szczególnym, na podstawie decyzji urzędu patentowego), przy czym jeśli naśladowanie cech funkcjonalnych wymaga uwzględnienia charakterystycznej formy, naśladowca jest zobowiązany oznaczyć produkt tak, aby nie wprowadzić w błąd odbiorców, co do tożsamości producenta bądź produktu.
Odpowiedzialność za naruszenie praw własności przemysłowej
Spory dotyczące naruszeń praw własności przemysłowej rozpatrywane są przez sądy. Naruszanie cudzych praw związanych z własnością przemysłową podlega generalnie sankcjom cywilnym, ale w pewnych przypadkach – także sankcjom karnym. Dla różnych rodzajów własności i praw, szczegółowe regulacje w tych sprawach zawierają odpowiednie ustawy.
Przykładowymi sankcjami cywilnymi są: zaniechanie naruszenia i usunięcie jego skutków, wydanie korzyści, wynagrodzenie szkody, naprawienie szkody, ogłoszenie stosownego oświadczenia o naruszeniu. Sankcjami karnymi w postaci grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności, zagrożone jest przykładowo: przypisywanie sobie autorstwa cudzego projektu wynalazczego, przywłaszczanie cudzego prawa do ochrony rozwiązania i zgłaszanie cudzego rozwiązania w celu uzyskania takiej ochrony, oznaczanie przedmiotów nie chronionych w sposób sugerujący, że korzystają one z ochrony, a także wprowadzanie ich do obrotu, wprowadzanie do obrotu towarów/usług oznaczonych zarejestrowanym znakiem towarowym, którego nie ma się prawa używać, ujawnianie informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa wyrządzające poważną szkodę przedsiębiorcy, kopiowanie postaci produktu i wprowadzanie do obrotu stwarzające możliwość wprowadzenia w błąd, co do jego pochodzenia, które wyrządza poważną szkodę przedsiębiorcy, umyślnie fałszywe i wprowadzające w błąd oznaczanie towarów i usług wyrządzające istotną szkodę klientowi, rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości o własnym lub cudzym przedsiębiorstwie w celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia szkody.

2.2          Organizacje i porozumienia międzynarodowe

KONWENCJA PARYSKA O OCHRONIE WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ z 20.03.1883r. ustanawia fundamentalne zasady międzynarodowe dotyczące własności przemysłowej, takie jak: przedmioty ochrony, zasada niezależności patentów, zasada równego traktowania, zasada pierwszeństwa; tzw. akt sztokholmski tej konwencji z 14.07.1967r. ratyfikowany został przez Polskę w 1975 roku; konwencję ratyfikowało ponad 100 państw świata; KONWENCJA O USTANOWIENIU ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ z 14.07.1967r. z siedzibą w Genewie
WIPO = World Intellectual Property Organization organizacja ustanowiona tą konwencją ma na celu popieranie ochrony własności intelektualnej na całym świecie poprzez współdziałanie państw i innych organizacji w tym zakresie; konwencja została ratyfikowana przez Polskę w 1975 roku; konwencję ratyfikowało ponad 100 państw świata; od 1974 roku WIPO ma status wyspecjalizowanej agendy ONZ; UKŁAD O WSPÓŁPRACY PATENTOWEJ (tzw. układ waszyngtoński) z 19.06.1970r.
PCT = Patent Cooperation Treaty układ zawarto m.in. w celu uproszczenia uzyskiwania ochrony, gdy występuje się o nią w więcej niż jednym państwie; układem zarządza WIPO; układ podpisało ~ 100 państw; Polska jest stroną układu od 25 grudnia 1990 roku. Na podstawie układu PCT, przy ubieganiu się o ochronę na to samo rozwiązanie w wielu państwach, można dokonać jednego, tzw. zgłoszenia międzynarodowego i prowadzić jedno postępowanie, które dopiero na pewnym etapie zostaje rozdzielone i jest prowadzone dalej oddzielnie w każdym z krajów wskazanych w tym zgłoszeniu. zgłoszenie międzynarodowe w trybie PCT wywołuje w każdym ze wskazanych w nim państw skutki prawne takie, jak krajowe zgłoszenia dokonywane w urzędach patentowych tych państw; w trybie PCT mogą dokonywać zgłoszeń tylko osoby z państw, które podpisały ten układ i ubiegać się tą drogą o ochronę tylko w państwach, które podpisały układ; w trybie międzynarodowym nie są podejmowane żadne decyzje o udzieleniu ochrony – pozostają one w gestii krajowych urzędów patentowych. KONWENCJA O PATENCIE EUROPEJSKIM z 5.10.1973r. konwencja powołuje Europejski Urząd Patentowy (ang. European Patent Office – EPO) uprawniony do udzielania ochrony na wynalazki, ważnej w państwach-stronach konwencji, tj. uprawniony do wydawania decyzji o udzieleniu tzw. patentu europejskiego; główną siedzibą EPO jest Monachium, a jego oddziały znajdują się w Hadze, Berlinie i Wiedniu; aktualnie stronami konwencji są następujące kraje: Austria (AT), Belgia (BE), Bułgaria (BG), Szwajcaria (CH), Cypr (CY), Czechy (CZ), Niemcy (DE), Dania (DK), Estonia (EE), Hiszpania (ES), Finlandia (FI), Francja (FR), Wielka Brytania (GB), Grecja (GR), Węgry (HU), Irlandia (IE), Włochy (IT), Lichtenstein (LI), Luksemburg (LU), Monako (MC), Holandia (NL), Polska (PL), Portugalia (PT), Rumunia (RO) Szwecja (SE), Słowenia (SI), Słowacja (SK), Turcja (TR); Islandia (IS), Litwa (LT), Łotwa (LV), Malta (MT),Chorwacja (HR), Norwegia (NO), San Marino (SM), Macedonia Północna (MK), Albania (AL), Serbia (RS), Czarnogóra (MN) .
Polska jest stroną tej konwencji od 1 marca 2004 roku; zgłoszenia do Europejskiego Urzędu Patentowego może dokonać każda osoba fizyczna lub prawna z dowolnego kraju, nie koniecznie będącego stroną konwencji; zgłoszenie dokonane w Europejskim Urzędzie Patentowym wywołuje w każdym z państw-stron konwencji skutki prawne takie, jak zgłoszenia dokonywane oddzielnie w krajowych urzędach patentowych tych państw; decyzje merytoryczne Europejskiego Urzędu Patentowego są obowiązujące dla krajowych urzędów patentowych państw wskazanych w zgłoszeniu do EPO.

Między wieloma państwami podpisane zostały różne inne porozumienia, podobne w swym założeniu do Konwencji o Patencie Europejskim, np:
KONWENCJA O PATENCIE EUROAZJATYCKIM dotycząca byłych republik radzieckich, powołująca Euroazjatycki Urząd Patentowy EAPO = Eurasian Patent Office
ASEAN = Association of Southeast Asian Nations
ARIPO = African Industrial Property Organization
TRIPS – Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej stanowiące załącznik do Porozumienia Ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO) podpisanego w Marakeszu w 1994 roku treścią Porozumienia jest ochrona, dochodzenie i egzekwowanie praw własności intelektualnej w celu promocji innowacji oraz transferu i upowszechniania technologii; porozumienie reguluje wszystkie obszary własności intelektualnej i zawiera normy dotyczące dostępności, zakresu, korzystania oraz ochrony praw odnoszących się w szczególności do:
    – patentów na wynalazki
    – praw autorskich i pokrewnych
    – znaków towarowych
    – oznaczeń geograficznych
    – wzorów przemysłowych
    – wzorów masek (topografia układów scalonych)
    – ochrony informacji nieujawnionej
    – kontroli praktyk antykonkurencyjnych, nieuczciwej konkurencji; Poska ratyfikowała Porozumienie w 1995 roku, a od 1.01.2000r. obowiązuje w Polsce całość przepisów Porozumienia TRIPS. POROZUMIENIE MADRYCKIE O MIĘDZYNARODOWEJ REJESTRACJI ZNAKÓW z dn. 14.04.1891r. celem Porozumienia jest uproszczenie procedury i obniżenie kosztów uzyskiwania ochrony znaków towarowych za granicą; Porozumienie umożliwia uzyskanie rejestracji znaku w wielu krajach poprzez dokonanie jednego, tzw. międzynarodowego zgłoszenia; Porozumieniem zarządza WIPO; Polska jest stroną Porozumienia od 18.03.1991r.

3         Rola rzecznika patentowego w szkole wyższej

Działalność wspomagająca wykonywanie prac naukowo-badawczych i komercjalizację wyników Etap wstępny badanie w światowej literaturze patentowej kierunków rozwoju zagadnienia naukowo-technicznego, w celu uzasadnienia atrakcyjności wniosku o grant lub oferty na zlecenie pracy naukowo-badawczej, udział w negocjacjach między zleceniodawcą i wykonawcami pracy, zwłaszcza w zakresie klauzul regulujących sprawy własności przemysłowej w umowie o wykonanie pracy n-b, umowie o współwłasności itp. Realizacja pracy naukowo-badawczej badanie stanu techniki w literaturze patentowej, jako części rozeznania literaturowego pracy naukowo-badawczej, współpraca z zespołem badawczym w sprawach techniczno-prawnych analiz patentowych, m.in. możliwości wykorzystania obcych wynalazków przez „obejście” patentu, wykorzystanie luk terytorialnych ochrony itp. Ocena wyników pod kątem możliwości komercjalizacji analiza nienaruszalności praw osób trzecich, analiza zdolności patentowej, analiza zdolności rynkowej – problematyka nieuczciwej konkurencji. Ustalenie taktyki komercjalizacji określenie rodzaju rozwiązania (wynalazek, wzór użytkowy, wzór zdobniczy), celowości i zakresu ochrony (terytorium, czas trwania), ustalenie zakresu „know-how” i środków zabezpieczających utrzymanie tajemnicy, analiza publikacji oraz zakresu przekazywania dokumentacji pracy n-b w celu zabezpieczenia ochrony patentowej wykonywanych prac, Postępowanie przed Urzędem Patentowym RP opracowanie dokumentacji zgłoszeniowej, prowadzenie postępowania przed Urzędem Patentowym, prowadzenie ewidencji i opłat chronionych rozwiązań. Akwizycja wyniku opracowanie i analiza treści informacji przekazywanych w ofercie, w aspekcie ochrony praw własności intelektualnej. Udzielanie licencji udział w rokowaniach licencyjnych, opracowanie umów licencyjnych, licencyjno-wdrożeniowych, „know-how” itp. Nadzór własności kontrola wykonywania umów, kontrola nienaruszalności praw wyłącznych, prowadzenie sporów przed sądami i Urzędem Patentowym RP. Analiza gospodarczej celowości utrzymywania prawa wyłącznego Działalność edukacyjna Prowadzenie zajęć dydaktycznych dla studentów Inicjowanie i prowadzenie szkoleń w zakresie własności intelektualnej

4         Prawo autorskie w pigułce

Podstawowy przepis: ustawa z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz. U. nr 80 z roku 2000 poz. 904) reguluje prawa twórców utworów oraz prawa artystów wykonawców jak również prawa do zapisu dźwięku, audycji telewizyjnych i radiowych
Przepisy stosują się do utworów: których twórcami są obywatele polscy; które zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polski albo równocześnie na tym terytorium i za granicą; które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim; których ochrona wynika z umów międzynarodowych koncepcja ochrony udzielanej przez prawo
Dla zrozumienia istoty ochrony, jakiej udziela prawo autorskie, konieczne jest. rozróżnienie trzech elementów utworu: treści utworu, sposobu przedstawienia tej treści określanego też jako forma wyrażenia, nośnika materialnego, na którym utwór jest ustalony. Prawo autorskie w zasadzie chroni tylko formę wyrażenia utworu, z pewnymi wyjątkami: np. w utworach naukowych ochronie podlegać może także treść utworu, ale tylko łącznie z formą w jakiej została wyrażona.

Jakie utwory chroni prawo autorskie?
Ochronie prawem autorskim podlega utwór, który spełnia jednocześnie trzy przesłanki: stanowi przejaw działalności twórczej, wyróżnia się indywidualnym charakterem, jest ustalony w jakiejkolwiek postaci niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Ważne:
Dla powstania ochrony prawno-autorskiej nie jest wymagane dopełnienie żadnych formalnych wymogów. Ochrona powstaje z chwilą ustalenia utworu i każdy, kto stworzył utwór może domagać się, by był uznawany za jego autora, chyba że w postępowaniu sądowym udowodni mu się, iż nie jest autorem utworu, albo że stworzone przez niego dzieło nie jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego. Z ochrony prawem autorskim korzysta zarówno utwór dokończony jak i nie dokończony, całe utwory jak również ich szkice, projekty, plany, wersje wstępne – o ile tylko spełniają same w sobie przesłanki utworu, o których była mowa wyżej.

4.1        OBJAŚNIENIE WYBRANYCH POJĘĆ

działalność twórcza – jest to działanie kreatywne, tworzące coś nowego, oryginalnego, coś czego dotąd nie było (nie ma znaczenia dla ochrony prawno-autorskiej wartość utworu, jego walory estetyczne czy moralne, ani jego treść merytoryczna; z ochrony prawnej korzystają zarówno utwory o wysokich walorach literackich lub artystycznych, jak i utwory miernej wartości)
indywidualny charakter – piętno osobiste, niepowtarzalny charakter formy przejawiający się w ujęciu tematu i sposobie jego wyrażenia (utwór nie ma charakteru indywidualnego, jeżeli forma w jakiej jest wyrażony, będzie typowa dla danego rodzaju dzieła, np. typowe rysunki techniczne, typowe tabele, zestawienia alfabetyczne)
ustalenie utworu – jego uzewnętrznienie, nadanie mu takiej postaci, również nietrwałej, która pozwala na zapoznanie się z utworem co najmniej jednej osobie poza samym twórcą (wygłoszenie wykładu lub przemówienia, wykonanie improwizacji muzycznej lub słownej)
utrwalenie utworu – sporządzenie pierwszego nośnika materialnego, tzn. nadanie utworowi takiej postaci materialnej, która umożliwia zapoznanie się z utworem dowolnej liczbie osób w dowolnym czasie (sporządzenie rękopisu lub maszynopisu, nagranie utworu muzycznego na taśmie)
zwielokrotnienie utworu – sporządzenie kolejnych egzemplarzy utworu na podstawie pierwszego nośnika
rozpowszechnienie utworu – publiczne udostępnienie utworu za zgodą twórcy, przy czym utwór rozpowszechniony niekoniecznie musi być zwielokrotniony (rozpowszechnieniem jest np. publiczne wykonanie utworu dla którego nie ma zapisu słownego lub nutowego)
utwór opublikowany – taki, który został za zgodą twórcy zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały publicznie udostępnione
korzystanie z utworu – możliwość używania utworu, osiągania korzyści z tytułu jego posiadania
rozporządzanie utworem – możliwość dysponowania utworem, zarządzania sposobem korzystania z niego.
pola eksploatacji – są to formy i sposoby, w jakich utwór może być używany; w ustawie są wymienione przykładowo:
     * utrwalenie,
     * zwielokrotnianie określoną techniką,
     * wprowadzanie do obrotu,
     * wprowadzanie do pamięci komputera,
     * publiczne wykonywanie albo publiczne odtworzenie,
     * wystawienie,
     * wyświetlenie,
     * najem,
     * dzierżawa,
     * nadanie za pomocą wizji lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stację naziemną,
     * nadanie za pośrednictwem satelity,
     * równoczesne i integralne nadanie utworu nadawanego przez inną organizację radiową lub telewizyjną (mogą być jeszcze inne sposoby korzystania z utworu lub używania go, które zainteresowani eksploatacją utworu mogą określić w umowie);
należy pamiętać: każda odmienna technika korzystania z utworu stanowi odrębne pole eksploatacji)
wprowadzenie utworu do obrotu – to przeniesienie własności egzemplarza utworu lub inne rozporządzenie tym egzemplarzem przez uprawnionego, z tym że jeżeli umowa między stronami nie stanowi inaczej, przeniesienie własności egzemplarza utworu (np. sprzedaż książki lub płyty) nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych na nabywcę, a przeniesienie autorskich praw majątkowych nie przenosi na nabywcę własności egzemplarza utworu.

4.2        RODZAJE UTWORÓW

Ustawa wymienia przykładowo utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi lub znakami graficznymi, do której to grupy zaliczone zostały utwory literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe; plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa przemysłowego; architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; muzyczne i słowno-muzyczne; sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; audiowizualne w tym wizualne i audialne. Orzecznictwo i literatura dopowiadają, także przykładowo: listy, rysunki techniczne, różne formy dokumentacji technicznej, projekty plastyczne banknotów i znaczków, testy, pamiętniki, wywiady, wzory umów, modele, szkice, projekty formularzy, projekty umów, kolekcje afiszy lub ogłoszeń, katalogi, książki kucharskie, rozkłady kolejowe, kompozycje kwiatowe.

Nie korzystają z ochrony prawem autorskim: z mocy ustawy: akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne, proste informacje prasowe, z tym że projekty wszelkich aktów normatywnych i dokumentów korzystają z ochrony prawem autorskim tak długo, jak długo nie zostanie im nadany charakter urzędowy lub publiczny; podobnie opisy patentowe tracą przywilej autorski dopiero po ich opublikowaniu; ze względu na brak przesłanek przejawu działalności twórczej i indywidualnego charakteru: procesy twórcze jako takie, metody pracy, technika tworzenia utworu, idee i pomysły, chyba że są wyrażone oryginalną formą, pomysły i tematy badawcze oraz teorie i fakty naukowe, znane powszechnie od dawna formy plastyczne, przestrzenne lub muzyczne, elementy utworów pozbawione charakteru twórczego, np. typowe tabele i rysunki, zestawienia pozbawione oryginalnej koncepcji np. alfabetyczne.

4.3        PRAWA TWÓRCÓW

Twórcą jest osoba, której nazwisko uwidoczniono w tym charakterze na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu; jest to domniemanie ustawowe, które można obalić tylko w drodze procesu sądowego, pod warunkiem udowodnienia, że osoba, której nazwisko jest umieszczone na utworze, faktycznie twórcą nie jest.

PRAWA TWÓRCÓW

Autorskie prawa osobiste przysługują w zasadzie twórcy utworu, powstają z chwilą ustalenia utworu, nie można ich się zrzec, nie podlegają dziedziczeniu, nie są ograniczone w czasie, nie wygasają po śmierci twórcy, ich pakiet określa art. 16: prawo do autorstwa utworu, prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo udostępniania go anonimowo, prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Katalog osobistych praw autorskich z art.16 jest uzupełniony jeszcze innymi prawami szczegółowymi, jak na przykład: prawo do sprzeciwienia się zniszczeniu utworu plastycznego (art. 32 ust.2), prawo dostępu do utworu znajdującego się u nabywcy ( art. 52 ust.3), prawo do wycofania utworu z obiegu przez twórcę (art.56), prawo twórcy do odstąpienia lub wypowiedzenia zawartych z nim umów (art. 58), prawo twórcy do przeprowadzenia nadzoru autorskiego (korekty) przed rozpowszechnieniem utworu (art. 60). Autorskie prawa majątkowe
mogą być przedmiotem obrotu prawnego (umowy o przeniesienie praw, o korzystanie z praw, (np. umowa licencyjna), a także są dziedziczone. Zgodnie z art.17 należą do nich: prawo do korzystania z utworu, prawo rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji, prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Czas trwania autorskich praw majątkowych trwają w zasadzie przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci, jeżeli twórca nie jest znany – 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu; jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca: 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu, gdy utwór nie został rozpowszechniony – 70 lat od daty ustalenia utworu; Jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich prawa majątkowych liczy się od rozpowszechnienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach bieg terminu liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z wymienionych części.
Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w pełnych latach następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie , od którego bieg terminu zaczyna się liczyć.
Ustawowy czas trwania autorskich praw majątkowych nie może być ani skrócony ani wydłużony jakąkolwiek czynnością prawną, ani aktem administracyjnym.

4.4        UTWORY PRACOWNICZE

Utworem pracowniczym jest utwór, który równocześnie spełnia dwie przesłanki: został dokonany przez osobę pozostającą w stosunku pracy, stworzenie utworu mieści się w zakresie obowiązków służbowych pracownika. Nie są zatem utworami pracowniczymi: utwory dokonane w wyniku umowy o dzieło lub umów zlecenia, nawet jeżeli umowy te przewidują przejęcie autorskich praw majątkowych przez zlecającego lub zamawiającego utwór; utwory konkursowe; utwory wykonane na zamówienie; utwory dokonane przez pracownika poza jego obowiązkami służbowymi. Obowiązki służbowe pracownika: w zasadzie określa umowa o pracę; mogą wynikać z układów zbiorowych, norm wewnątrzzakładowych, planów działalności zakładu lub jednostki organizacyjnej, w której twórca jest zatrudniony; mogą mieć także swoje źródło w bezpośrednim poleceniu przełożonego, które jednak nie może wykraczać poza granice obowiązków pracownika.
Ważne:
Dla uznania utworu za pracowniczy nie wystarczy fakt, że utwór został dokonany przy użyciu urządzeń lub materiałów stanowiących własność pracodawcy, albo nawet za jego środki finansowe jak również to, że został dokonany przez pracownika w godzinach służbowych, albo że współtwórcami utworu są osoby pozostające w stosunku pracy, jeżeli jeden ze współtwórców w takim stosunku nie pozostaje. W tym ostatnim przypadku dochodzi do wspólności praw autorskich między pracodawcą a osobami nie pozostającymi z nim w stosunku pracy.

Wzajemne prawa pracodawcy i pracownika, połączonych stosunkiem pracy, w odniesieniu do utworów regulują art. 12 i 13, z tym że: postanowienia tych artykułów nie dotyczą pracowniczych: utworów naukowych, programów komputerowych i utworów audiowizualnych; umowa o pracę może odmiennie, niż to przewiduje art. 12, regulować stosunki między pracodawcą a pracownikiem w zakresie praw autorskich. Skutek uznania utworu za pracowniczy: autorskie prawa majątkowe należą do pracodawcy, także po zakończeniu stosunku pracy; pracodawca przejmuje na własność przedmiot, na którym utwór utrwalono, np. modele, klisze, maszynopisy, wydruki komputerowe, wyroby plastyczne; autorskie prawa osobiste pozostają przy twórcy, który jednak nie może czynić z nich użytku w sposób, który by naruszał prawa osobiste i majątkowe pracodawcy. Zgodnie z treścią art. 12: pracodawca nabywa prawa majątkowe dopiero z chwilą przyjęcia utworu; znaczy to, że od chwili ustalenia utworu do jego dostarczenia pracodawcy autorskie prawa majątkowe pozostają przy twórcy; jeżeli twórca nie dostarczy utworu pracowniczego pracodawcy może on wystąpić przeciwko pracownikowi z roszczeniami z tytułu naruszenia obowiązków ze stosunku pracy;
przyjęcie utworu może być:       a) wyraźne: pracodawca składa twórcy stosowne oświadczenie woli;       b) dorozumiane: pracodawca nie oświadczy pracownikowi, że jego utworu nie przyjmuje;       c) w braku jakiegokolwiek oświadczenia pracodawcy uważa się, że utwór przyjęty został bez zastrzeżeń; pracodawca, w ciągu dwóch lat od przejęcia utworu, ma obowiązek jego rozpowszechnienia; jeżeli go nie dopełni, twórca może wyznaczyć pracodawcy termin do rozpowszechnienia, a po jego bezskutecznym upływie przejmuje z powrotem autorskie prawa majątkowe razem z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono; pracodawca nabywa majątkowe prawa autorskie jedynie w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron;
oznacza to w praktyce, że pracodawca nie może eksploatować utworu poza sferą swego działania, np. utwór stworzony przez nauczyciela dla celów dydaktycznych nie powinien być wykorzystywany bez jego zgody dla innych celów, a opinia radcy prawnego, wydana dla konkretnej sprawy, nie powinna być bez jego zgody wykorzystywana w innej sprawie, a zwłaszcza komercyjnie. Ciekawostka

W literaturze wyraża się pogląd, iż z uwagi na szczególny charakter przepisów art. 12, do utworów pracowniczych nie mają zastosowania ogólne zasady obrotu autorskimi prawami majątkowymi i w konsekwencji pracodawca może przejąć prawa do wszystkich utworów pracownika wykonywanych w związku ze świadczeniem pracy i może je wykorzystywać bez dodatkowego wynagrodzenia na rzecz twórcy, na wszystkich polach eksploatacji uzasadnionych sferą działania pracodawcy, przy czym umowa o pracę tych pól eksploatacji nie musi wyraźnie określać. Taki pogląd wyrażają np. J. Barta, R. Markiewicz w „Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych” (Dom Wydawniczy ABC 1995. str. 122 i 231). Można jednak spotkać także pogląd przeciwny, zgodnie z którym, z uwagi na umowny charakter nabycia praw majątkowych przez pracodawcę, do utworów pracowniczych mają w pełni zastosowanie przepisy regulujące zasady korzystania z autorskich praw majątkowych. Umowa o pracę nie może zatem obejmować wszystkich utworów lub wszystkich utworów danego rodzaju, a pracodawca nie może korzystać z utworu na polach eksploatacji nie znanych w momencie zawierania umowy. Umowa musi ponadto wyraźnie określać zakres pozyskiwanych przez pracodawcę praw i wymieniać pola eksploatacji, na których pracodawca będzie z utworu korzystał i tylko w tym zakresie umowa będzie między stronami skuteczna. Twórca może także domagać się sądowego podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli między otrzymanym wynagrodzeniem a rozmiarami korzyści, jakie uzyskuje pracodawca w związku z korzystaniem lub rozporządzaniem utworem, zachodzi rażąca dysproporcja Tak np. uważa J. Błeszyński. w referacie „Przedmiot ochrony prawa autorskiego”. Materiały z konferencji naukowej pt. Ochrona własności intelektualnej na podstawie prawa autorskiego Kiekrz 1995r.)

A co z pracowniczym utworem komputerowym?

Zasada:
tak jak przy pozostałych utworach pracowniczych, prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wykonywaniu obowiązków ze stosunku pracy służą pracodawcy.

Różnice:
pracodawca nabywa te prawa majątkowe z mocy ustawy, w momencie powstania programu (nie ma zatem wymaganego art. 12 obowiązku formalnego przyjęcia utworu);
twórca programu jest ograniczony w prawach osobistych: służy mu tylko prawo do autorstwa utworu tzn. do oznaczenia go swoim imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem; nie ma prawa do wynagrodzenia innego niż ze stosunku pracy, niezależnie od tego, czy pracodawca używa programu do celu, dla jakiego program został stworzony, czy także do innych celów; nie może bez zgody pracodawcy korzystać z elementów programu dla stworzenia innego programu, nie przeznaczonego dla pracodawcy; nie ma prawa do opracowania programu, tj. jego przeróbki lub adaptacji, bez uprzedniej zgody pracodawcy; pracodawca może wprowadzać istotne zmiany do programu bez porozumienia się z twórcą i może także zlecić dokonanie tych zmian osobom trzecim. Ale uwaga! Status pracowniczych programów komputerowych mają tylko te programy, których autor jest zobowiązany zakresem czynności do tworzenia programów. Jeżeli pracownik opracuje samorzutnie przydatny dla pracodawcy program poza obowiązkami służbowymi, albo stworzy go w wyniku incydentalnego polecenia przełożonego, strony winny zawrzeć umowę określającą, na jakich warunkach pracodawca przejmuje program i jakie prawa osobiste i majątkowe pozostają przy autorze programu. Nie ma także charakteru pracowniczego program dokonany w wyniku realizacji umowy zlecenia lub umowy o dzieło. Wzajemne prawa i obowiązki stron w zakresie praw autorskich musi określać ta umowa. Regulacje ustawowe w zakresie autorskich praw osobistych i majątkowych mają zastosowanie tylko wówczas, gdy umowa o pracę nie reguluje ich odmiennie. Kiedy utwór naukowy ma charakter utworu pracowniczego?

Tytułem wprowadzenia do problemu: utwory naukowe są to utwory zawierające rezultaty pracy naukowej; utwory naukowe korzystają z takiej samej ochrony i na takich samych zasadach jak inne utwory, co oznacza, że w zasadzie chroniony jest tylko sposób przedstawienia treści, ich forma redakcyjna; treść utworu w zasadzie chroniona jest przez art. 23 i 24 prawa cywilnego, dotyczy to także wyników badań; autorskie prawa osobiste i majątkowe służą w zasadzie twórcom takich utworów. Utwór naukowy ma charakter pracowniczy, jeżeli został dokonany w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Istotna trudność polega na braku definicji w prawie autorskim pojęcia „obowiązek ze stosunku pracy”, zwłaszcza w odniesieniu do pracowników naukowych. Poglądy wyrażane w literaturze są w tej materii nader rozbieżne. Słuszny wydaje się być pogląd J. Barty i R. Markiewicza wyrażony w Komentarzu do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym: naukowymi utworami pracowniczymi są w każdym razie : utwory naukowe powstające w ramach planów prac jednostek organizacyjnych instytucji; utwory naukowe tworzone z polecenia lub pod nadzorem przełożonego twórcy utworu; prace doktorskie i habilitacyjne, jeżeli ich autorzy są pracownikami szkoły wyższej lub innej instytucji naukowej. Nie są utworami pracowniczymi publikacje pracowników naukowych, naukowo-badawczych i naukowo-dydaktycznych, chyba że powstają w wyniku umowy zawartej między jednostką naukową a autorem i w umowie tej jednostka zastrzeże sobie przejście na nią autorskich praw majątkowych. Taka umowa musi wyraźnie określać pola eksploatacji, na których to prawo będzie wykorzystywane.

Autorskie prawa osobiste służą twórcy pracowniczego utworu naukowego.

Autorskie prawa majątkowe do takiego utworu służą na zasadach ogólnych pracodawcy, ale tylko jeżeli nie jest on instytucją naukową.

Instytucja naukowa nie nabywa praw autorskich zatrudnionego u siebie twórcy pracowniczego utworu naukowego – zarówno autorskie prawa osobiste jak i majątkowe pozostają przy twórcy.

Jednak, stosownie do art. 14 ustawy p. a.: zatrudniony w jednostce naukowej twórca pracowniczego utworu naukowego doznaje pewnych ograniczeń w możliwości korzystania ze swoich autorskich praw majątkowych: instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika (przepis ten jest martwy przy aktualnych możliwościach wydawniczych jednostek naukowych, zwłaszcza szkół wyższych, ale jeżeli jednostka naukowa zechce jako pierwsza wydać utwór pracowniczy, twórca nie może się temu sprzeciwić) na następujących warunkach : twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia za publikację utworu na zasadach określonych w umowie wydawniczej; prawo do pierwszego opublikowania utworu wygasa, jeżeli w ciągu 6 miesięcy od dostarczenia pracodawcy utworu nie zawrze on z twórcą umowy wydawniczej, albo jeżeli utwór nie zostanie opublikowany w okresie dwóch lat od jego przyjęcia przez pracodawcę; instytucja naukowa może korzystać z utworu i zawartego w nim materiału naukowego bez odrębnego wynagrodzenia twórcy – takie korzystanie może polegać np. na zwielokrotnieniu utworu, celem udostępnienia go innym pracownikom dla celów badawczych lub dydaktycznych; instytucja naukowa może udostępniać bez zgody twórcy materiał naukowy zawarty w utworze osobom trzecim, jeżeli wynika to z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w umowie (to mogą być np. różnego rodzaju opinie i ekspertyzy zamawiane w jednostkach naukowych; należy zwrócić uwagę, że ustawa mówi o udostępnianiu materiału naukowego, a zatem rozszerza ochronę prawno-autorską także na treść utworu, co jest wyjątkiem od ogólnej zasady, że prawo autorskie nie chroni treści, tylko formę wyrażenia utworu). Należy wiedzieć, że: Przez instytucję naukową rozumie się zarówno jednostkę naukową, w której działalność naukowa jest podstawową działalnością (przykładowo: instytuty i ośrodki badawcze i badawczo rozwojowe, jednostki naukowe PAN), jak również jednostkę, w której działalność naukowa jest realizowana na marginesie jej zadań podstawowych (np. laboratoria naukowo badawcze w jednostkach przemysłowych). Uprawnienia instytucji naukowej ograniczające autorskie prawa majątkowe twórcy pracowniczego utworu naukowego dotyczą tylko tych pól eksploatacji, które są wymienione w art. 14 a więc: pierwszej publikacji, korzystania z materiału naukowego, udostępniania materiału naukowego osobom trzecim. Na innych polach eksploatacji twórca może korzystać z utworu naukowego bez żadnych ograniczeń. Art. 14 ma zastosowanie do wszystkich twórców utworów naukowych zatrudnionych w jednostce naukowej, a nie tylko do jej pracowników naukowych i naukowo-badawczych. Wszystkie omówione wyżej ograniczenia autorskich praw majątkowych twórców pracowniczych utworów naukowych zatrudnionych w instytucjach naukowych mają zastosowanie tylko wówczas, gdy umowa o pracę nie stanowi inaczej, przy czym umowa nie może zmienić terminów, których upływ przywraca twórcy prawo do pierwszej publikacji utworu. A jak kształtują się autorskie prawa majątkowe dyplomantów/magistrantów i doktorantów nie będących pracownikami?

ustawa o prawie autorskim tego problemu nie rozstrzyga; skoro nie są pracownikami – nie ma do nich zastosowania ani art. 12, ani 14, zatem autorskie prawa osobiste i majątkowe należą do nich; ale nie ulega wątpliwości, że przy realizacji swoich praw korzystają z pomocy jednostki naukowej – najczęściej uczelni, której winny przysługiwać jakieś prawa do tych utworów.

Aby uczelnia mogła przejąć autorskie prawa majątkowe do tej pracy musi: albo mieć regulamin studiów magisterskich i doktoranckich regulujący przejście autorskich praw majątkowych na uczelnię, albo podpisać umowę z magistrantem lub doktorantem o przejście autorskich praw majątkowych. Jeżeli nie ma takich dokumentów, autorskie prawa majątkowe do pracy dyplomowej i doktorskiej pozostają przy jej autorze!

Prawa osobiste pozostają przy dyplomancie/ doktorancie zawsze!

Promotor jako współautor pracy dyplomowej i doktoranckiej

Na gruncie prawa autorskiego, promotor w zasadzie nie powinien mieć prawa do współautorstwa prac, o których mowa. Nie ulega wątpliwości, że z tytułu nadzoru nad realizacją pracy ma on swój udział w jej ostatecznym kształcie. Zważywszy jednak, że prawo autorskie chroni formę wyrażeniową pracy, sposób przedstawienia treści, a nie treść jako taką, udział promotora w powstaniu pracy nie może przesądzać o jej współautorstwie. Oczywiście w przypadku publikacji pracy w konkretnych sytuacjach może wystąpić jako jej współautor, ale na warunkach uzgodnionych z dyplomantem lub doktorantem.

Inną kwestią jest prawo promotora do autorstwa lub współautorstwa wyników zawartych w pracy, jednak materia ta nie jest regulowana prawem autorskim.

4.5        WSPÓŁTWÓRCY; DZIEŁA WSPÓLNE

Kiedy możesz uznać się za współtwórcę utworu?

Za współtwórcę utworu uznaje się tę osobę, która ma udział w określeniu ostatecznego kształtu utworu, zarówno w jego warstwie treściowej jak i w zakresie jego formy, a jej wkład w dzieło stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze.
Zdaniem J. Barty i R. Markiewicza wyrażonym w „Komentarzu do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych”- (wydanym przez Dom Wydawniczy ABC w roku 1995- str. 110) nie są m.in. współtwórcami utworu osoby które: świadczą tylko pomoc techniczną, dostarczają materiały informacje i środki niezbędne dla tworzenia dzieła, finansują pracę nad dziełem, sugerują tematykę, metodę czy zakres prac, osoby udostępniające swoje nie publikowane odkrycia naukowe. Z drugiej jednak strony jest orzeczenie SN z 8.09. 1976r. (OSPIKA 1978 nr 2 poz. 24), w którym wyraził on pogląd, że współtwórczość istnieje również w sytuacji, gdy wkład w opracowanie skryptu polegał na udostępnieniu notatek z wykładów, oparciu się na wynikach badań i koncepcjach naukowych oraz na zgłoszonych uwagach co do treści i układu skryptu.
Problem ustalenia czy ktoś jest współtwórcą utworu, czy nie, jest w praktyce bardzo trudny, a orzecznictwo sądowe obszerne -tak więc w razie braku zgody osób co do tego czy wszystkie są współautorami dzieła, każdy przypadek musi być rozpatrywany indywidualnie i niesłychanie wnikliwie. W ostateczności pozostaje droga sądowa w procesie cywilnym.

ZAPAMIĘTAJ !
Współautorem się jest albo się nie jest ze względu na faktyczny twórczy i indywidualny udział w tworzeniu dzieła wspólnego. Fakt współautorstwa nie może wynikać z umowy zawartej między potencjalnymi twórcami, ale oczywiście nie oznacza to, iż nie można umówić się ustnie lub na piśmie o wspólne stworzenie dzieła. Rzecz w tym, że o zostaniu współautorem dzieła wspólnego będzie decydował twórczy wkład, każdej z umawiających się stron, w jego powstanie.

Powstało dzieło wspólne
Dzieło wspólne to: zarówno współautorskie dzieło nierozłączne tzn. takie, w którym dwie lub więcej osób stworzyły całość, w której nie da się wyodrębnić ich udziałów (np. publikacja relacjonująca wyniki wspólnie prowadzonych badań i wspólnie napisana), jak i współautorskie dzieło rozłączne tzn. takie, w którym każdy z autorów pisze odrębną część (np. podręcznik, w którym każdy autor pisze odrębny rozdział) Prawa autorów dzieł wspólnych Prawa autorskie służą wspólnie wszystkim współtwórcom z tym, że korzystając z tych praw nie mogą godzić w interesy pozostałych współtwórców.

W zakresie praw osobistych, ze względu na ich nieodłączny od osoby twórcy charakter, każdemu współtwórcy przysługuje pełnia praw z art. 16 (patrz „prawa osobiste twórcy”), tak jakby był jedynym twórcą. Nie może jednak realizować swoich praw z naruszeniem praw osobistych pozostałych współtwórców. Nie może zatem jeden twórca, bez zgody innych, decydować o publikacji utworu albo o wprowadzeniu do niego takich zmian, które naruszą jego dotychczasowy kształt lub treść.

W zakresie praw majątkowych (patrz: prawa majątkowe twórcy): każdy ze współtwórców posiada udział w całym prawie, do współwłasności praw stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych, wielkość udziałów w prawie określa umowa zawarta między współtwórcami, jeżeli umowy brak, ustawa stwarza domniemanie udziałów równych. Umowa między współtwórcami, poza określeniem wielkości udziałów w prawach majątkowych, powinna określać także sposób zarządzania prawem, zasady pobierania korzyści z wykonywania wspólnego prawa, a nawet zasady dysponowania tym prawem.

Bez zgody współtwórców można dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa do całości utworu, z tym że uzyskane świadczenie dzieli się pomiędzy wszystkich współtwórców.
Prawa majątkowe każdego współtwórcy: mogą być przeniesione na osobę trzecią tylko za zgodą wszystkich pozostałych twórców, mogą być przedmiotem dziedziczenia, z tym że w razie braku spadkobierców nie przechodzą one na Skarb Państwa jako spadkobiercę ustawowego, a na pozostałych współtwórców lub ich spadkobierców. Prawa autorskie do dzieł wspólnych wygasają po upływie 70 lat od śmierci najdłużej żyjącego współtwórcy.

4.6        WARTO WIEDZIEĆ

utwór zależny – jest to opracowanie cudzych utworów; należą tu zwłaszcza tłumaczenia, przeróbki, adaptacje, streszczenia; muszą one wymieniać twórcę i tytuł utworu pierwotnego a korzystanie z takiego utworu jest zależne od zgody autora utworu pierwotnego, z tym że zgoda nie jest potrzebna na sam fakt tłumaczenia dzieła, a tylko na wykorzystanie tego tłumaczenia np. wydanie go drukiem; jeżeli w ciągu 5 lat od wyrażenia zgody przez twórcę oryginału tłumaczenie, opracowanie, adaptacja, streszczenie nie zostaną rozpowszechnione, twórca utworu pierwotnego może swoje zezwolenie cofnąć;
utwór zbiorowy – jest to utwór stworzony przez większą liczbę autorów inspirowanych do tworzenia dzieła przez wydawcę, który określa zawartość (dobór materiałów) i układ dzieła; najbardziej typowe przykłady: encyklopedie, słowniki, roczniki, kalendarze, czasopisma;
zbiory dzieł, antologie, wypisy, zbiory bajek, przysłów, rękopisów, pieśni ludowych, melodii, bazy danych – korzystają z ochrony, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma charakter twórczy; poszczególne części składowe zbioru mogą, ale nie muszą stanowić przedmiotu prawa autorskiego; dzieło takie korzysta z ochrony ze względu na dobór materiału, sposób zestawienia tego materiału w określony układ, sposób ich prezentacji, które to elementy muszą stanowić przejaw działalności twórczej w rozumieniu prawa autorskiego.
utwory połączone – są to takie utwory, które zawierają utwory stworzone niezależnie przez poszczególnych twórców, połączone w jedną całość tylko dla wspólnego rozpowszechnienia, np. piosenka zawierająca utwór literacki (słowa) i utwór muzyczny (melodia), spektakl baletowy zawierający utwory: muzyczny, choreograficzny, scenograficzny;

5         Informacja patentowa

W najszerszym ujęciu, pojęcie „informacja patentowa” oznacza wszelkiego rodzaju informacje, zawarte w publikacjach dotyczących ochrony własności przemysłowej.

W szczególności jest to: informacja o rozwiązaniach zgłoszonych do ochrony w krajowych urzędach patentowych i organizacjach międzynarodowych na całym świecie informacja o rozwiązaniach, na które udzielona została ochrona przez urzędy patentowe na całym świecie akty normatywne w zakresie ochrony własności przemysłowej – krajowe i międzynarodowe inne publikacje – poradniki, przewodniki, komentarze, opracowania metodyczne, podręczniki itp. Informacja patentowa to: informacja naukowo-techniczna informacja prawna informacja rynkowa (handlowo-ekonomiczna) Informacja patentowa to także: informacja pewna i rzetelna informacja aktualna informacja obszerna W zakresie literatury naukowo-technicznej rocznie na świecie publikuje się: 60 tysięcy czasopism 100 tysięcy książek kilkaset tysięcy referatów 1 milion dokumentów patentowych ! Według ekspertów z STN (The Scientific & Information Network): tylko 5-10 % informacji naukowo technicznej zawartej w literaturze patentowej jest publikowane gdziekolwiek indziej aż 85-90 % wiedzy technicznej publikowanej na świecie jest dostępne w literaturze patentowej

5.1        ZAWARTOŚĆ OPISU

Każdy opis patentowy (tzn. opis wynalazku, na który została udzielona ochrona) oraz opis zgłoszeniowy (tzn. opis rozwiązania zgłoszonego do ochrony) składa się z następujących podstawowych elementów: dane bibliograficzne (daty i numery pierwszeństwa, zgłoszenia, publikacji; twórcy, zgłaszający, symbole klasyfikacyjne itp.) właściwy opis wynalazku, zawierający: tytuł wynalazku dziedzinę techniki, której rozwiązanie dotyczy informacje o dotychczasowym stanie techniki w tej dziedzinie, z podaniem źródeł (np. numery wcześniejszych zgłoszeń) zwięzły opis istoty rozwiązania szczegółowy opis przykładowej realizacji wraz z opisem działania, parametrami procesów, pomiarów, efektami itp. zastrzeżenia patentowe określone specjalnymi wymogami, jednozdaniowe sformułowanie zakresu żądanej (opis zgłoszeniowy) lub udzielonej (opis patentowy) ochrony, zawierające wszystkie cechy techniczne rozwiązania rysunek, ilustrację przykładu realizacji ułatwiającą zrozumienie istoty. Taką samą zawartość i budowę mają opisy wzorów użytkowych, przy czym: dla wynalazku opis może nie zawierać rysunku (np. opisy technologii, składu substancji itp.) dla wzorów użytkowych: opis zawsze zawiera rysunek

5.2        SYSTEMY KLASYFIKACYJNE

Ze względu na specyfikę literatury patentowej – jej liczebność, znaczny stopień szczegółowości i wąski zakres tematyczny, a jednocześnie dużą liczbę danych bibliograficznych poszczególnych dokumentów, nieprzydatne są dla niej systemy klasyfikacyjne stosowane dla innych rodzajów literatury naukowo-technicznej.
Dla ułatwienia korzystania z informacji patentowej tworzone są specjalnie przystosowane dla niej systemy klasyfikacyjne.
Jako pierwsza, w 1623 roku powstała Brytyjska Klasyfikacja Patentowa. Następnie powstawały inne, narodowe klasyfikacje patentowe. Do najbardziej znanych, poza brytyjską, należą klasyfikacje: niemiecka (stosowana także w Polsce), japońska, amerykańska.
Kolejnym krokiem było tworzenie i stosowanie przez większość państw jednolitych Klasyfikacji Międzynarodowych – odrębnych dla różnych rodzajów własności przemysłowej.
Dla opisów wynalazków i wzorów użytkowych, obecnie najpowszechniej stosowana jest Międzynarodowa Klasyfikacja Patentowa – MKP (International Patent Classification – IPC), której pierwsza edycja ukazała się 1 października 1969 roku.
Międzynarodowa Klasyfikacja Patentowa uaktualniana jest co 5 lat ( od 2000 roku obowiązuje jej VII edycja.
Większość krajowych urzędów patentowych i organizacji międzynarodowych publikując opis wynalazku (wzoru użytkowego) opatruje go odpowiadającym jego treści symbolem MKP (jednym lub kilkoma), zgodnie z aktualnie (tzn. w dacie publikacji) obowiązującą edycja.
Około 90% dokumentów patentowych publikowanych gdziekolwiek na świecie jest opatrzonych symbolem MKP
Przykładowa postać symbolu MKP: H 01 J 9/16
Pierwszy, zwykle najskuteczniejszy krok przy poszukiwaniach patentowych określenie właściwego symbolu MKP, odpowiadającego poszukiwanej treści.
Inne klasyfikacje międzynarodowe: Międzynarodowa Klasyfikacja Wzorów Przemysłowych (Porozumienie Lokarneńskie – Locarno Classification) Międzynarodowa Klasyfikacja Towarów i Usług (Porozumienie Nicejskie – Nice Classification) Międzynarodowa Klasyfikacja Elementów Obrazowych Znaków Towarowych (Porozumienie Wiedeńskie – Vienna Classification)

5.3        INFORMACJA ŹRÓDŁOWA

Źródłową informację patentową tworzą: oficjalne biuletyny publikowane przez krajowe urzędy patentowe i organizacje międzynarodowe; zawierają tzw. informację sygnalną, tj. wybrane dane bibliograficzne i często skrót opisu, o rozwiązaniach zgłoszonych do ochrony i rozwiązaniach, na które w danym kraju została udzielona ochrona; zakres publikowanej w biuletynach informacji zależy od przepisów obowiązujących w konkretnym kraju; pełne teksty opisów zgłoszeniowych i opisów patentowych opublikowane przez krajowe urzędy patentowe i organizacje międzynarodowe. Obecnie większość urzędów patentowych publikuje swoją informację źródłową na nośniku papierowym, a niektóre – równolegle na nośniku elektronicznym.
Wszelkiego rodzaju inne opracowania informacji patentowej, dokonywane i udostępniane przez różnych wydawców, np. komputerowe bazy danych, choć w wielu przypadkach niezwykle przydatne, nie mogą być traktowane jako informacja źródłowa, tzn. w pełni wiarygodna i pewna, np. do celów prawnych.
Ważne:
Opis zgłoszeniowy/patentowy wynalazku „jako taki”, od chwili opublikowania go przez urząd patentowy, nie stanowi utworu w rozumieniu prawa autorskiego (tzn. nie jest tym prawem chroniony), chronione natomiast jest lub może być opisane w nim rozwiązanie; bez zgody uprawnionego można więc korzystać z samego opisu, ale nie można korzystać z opisanego rozwiązania.

5.4        BAZY PATENTOWE NA DYSKACH OPTYCZNYCH

Najwięksi wydawcy: EPO (Europejski Urząd Patentowy) USPTO (Urząd Patentowy Stanów Zjednoczonych) JPO (Japoński Urząd Patentowy) Electronic Storage of Patent Application on CD-ROM by the EPO
ESPACE
Pierwsza, największa kolekcja baz, wydawana przez EPO. Składa się z ponad 20 różnych serii, zawierających zarówno informację bibliograficzną, jak i pełne teksty opisów z różnych krajów.

Mixed Mode Software Application
MIMOSA
Uniwersalna platforma wyszukiwawcza dla zbiorów informacji patentowej na dyskach optycznych; format zapisu danych i oprogramowanie wyszukiwawcze.

Podział baz na CD-ROM’ach:

Bazy bibliograficzne – zwierają różne zbiory danych bibliograficznych, czasem skróty opisów; przeznaczone są do dokonywania wstępnego wyboru, selekcji dokumentów z danego zbioru, np.: ESPACE-ACCESS: dane bibliograficzne + skróty opisów zgłoszeniowych i patentowych Europejskiego Urzędu Patentowego (EP-A, EP-B) oraz zgłoszeń międzynarodowych dokonanych w trybie PCT (WO), od 1978r.; ESPACE-BULLETIN: rozszerzone dane bibliograficzne oraz stan prawny zgłoszeń i udzielonych patentów Europejskiego Urzędu Patentowego, od 1978r.; ESPACE ACCESS EUROPE: dane bibliograficzne dokumentów patentowych Wielkiej Brytanii (GB), Belgii (BE), Luksemburga (LU), Holandii (NL), Szwajcarii (CH), Portugalii (PT), od 1990r.; ESPACE ACCESS PRECES: dane bibliograficzne dokumentów patentowych Bułgarii (BG), Czech (CZ), Węgier (HU), Polski (PL), Rumunii (RO), Słowacji (SK), Litwy (LT), Łotwy (LV), od 1993r.; PAJ: dane bibliograficzne + skrót (w jęz. ang.) zgłoszeń patentowych Japonii (JP), od 1976r; GLOBALPAT: dane bibliograficzne „rodzin patentów” publikacji US, WO, EP, DE, FR, CH, 1971-1998r.; PATOS: dane bibliograficzne + skrót niemieckiej (DE) dokumentacji patentowej (wynalazki i wzory użytkowe – zgłoszenia i udzielone prawa); APS/CAPS/USPS: dane bibliograficzne, skrót, zastrzeżenie opisów patentowych US, od 1975r. Bazy pełnotekstowe – zawierają różne zbiory pełnych tekstów opisów zgłoszeniowych/patentowych, zwykle z rysunkami, np.: ESPACE EP-A: opisy zgłoszeniowe EP ESPACE EP-B: opisy patentowe EP ESPACE WORLD: opisy zgłoszeń międzynarodowych (WO) w trybie PCT; ESPACE DE/DEPAROM: opisy zgłoszeniowe i patentowe DE (wynalazki i wzory użytkowe); ESPACE PRECES: opisy patentowe BG, CS, HU, LT, LV, PL, RO, SK od 1993r; FULLTEXT US/USAPAT: amerykańskie (US) opisy patentowe; COSMOS: francuskie (FR) dokumenty patentowe, od 1992r. Obecnie, na dyskach optycznych umieszczone są już pełne teksty opisów patentowych większości krajów.

Bazy znaków towarowych – np.: TRACES: dane bibliograficzne zarejestrowanych znaków towarowych BG, CZ, HU, PL, RO, SK; TRADEMARKS: zgłoszone, zarejestrowane znaki towarowe US, obrót prawny tymi znakami; DEMAS: zarejestrowane znaki towarowe DE; ROMARIN: międzynarodowe rejestracje znaków na podstawie Porozumienia Madryckiego i Protokołu do tego Porozumienia. Uwaga: Europejski Urząd Patentowy rozpoczął w ostatnim czasie stopniowe zastępowanie dysków CD-ROM dyskami DVD.

5.5        INFORMACJA PATENTOWA ON-LINE

Wybrane internetowe bazy z dostępem nieodpłatnym
espacenet
zbiór baz administrowanych i udostępnianych nieodpłatnie przez Europejski Urząd Patentowy, zawierających dane bibliograficzne, skróty, pełne teksty opisów zgłoszeniowych i patentowych: EP („europejskie”), WO (międzynarodowe) oraz z ponad 50 krajów świata; zawartość baz zmienna i różna dla różnych krajów; przyjazny interfejs, wiele objaśnień, możliwość prowadzenia wyszukiwań według różnych kryteriów; interfejs w języku polskim: pl.espacenet.com
Online European Patent Register
baza udostępniana przez EPO, zawierająca wszystkie opublikowane zgłoszenia EP oraz opublikowane zgłoszenia WO (międzynarodowe) z wyznaczeniem przynajmniej jednego kraju Konwencji o Patencie Europejskim; dla każdego zgłoszenia: obszerne dane bibliograficzne oraz aktualny stan prawny (dane proceduralne); możliwość poszukiwań według różnych danych bibliograficznych; baza uaktualniana codziennie;
bazy danych UPRP
zbiór baz udostępnianych przez Polski Urząd Patentowy; zawiera informacje o opublikowanych zgłoszeniach i udzielonych przez UPRP prawach wyłacznych; wyszukiwanie według podstawowych danych bibliograficznych;
Patent Full-Text and Full-Page Image Databases
baza z dostępem nieodpłatym utworzona i administrowana przez USPTO (urząd patentowy USA), zawierająca pełne teksty dokumentów patentowych US od 1976r., faksymile od 1790r. oraz opublikowane zgłoszenia od 15 marca 2001r.; możliwość prostych (wg jednego kryterium) i bardziej zaawansowanych (z użyciem operatorów logicznych) poszukiwań; (uwaga: patenty z lat 1790-1976 mogą być wyszukiwane tylko według numeru patentu i klasyfikacji US)
DEPATISnet
serwis Niemieckiego Urzędu Patentów i Znaków Towarowych, zawierający dokumenty patentowe z całego świata; dane w oryginalnym języku dokumentu; dostępna informacja biograficzna, a także pełne teksty dokumentów;
Wybrane profesjonalne bazy patentowe z dostępem odpłatnym
INPADOC
INPADOC system najbardziej rozległych baz patentowych, tworzony i administrowany przez EPO, zawierający ok. 95% wszystkich patentów publikowanych na świecie od 1973 roku;

najważniejszejsze bazy INPADOC:

– PFS (Patent Family Service): ponad 25 mln rekordów zawierających „rodziny patentów” od 1968r.

– PRS (Patent Register Service): ponad 43 mln rekordów ze stanem prawnym dokumentów od 1978r.

uwaga: INPADOC zawiera informacje o zgłoszeniach i patentach japońskich w jęz. angielskim;
DERWENT WORLD PATENT INDEX
pewna, obszerna, doskonale opracowana przez firmę Derwent baza patentowa;
udostepnianie także za pośrednictwem: Questel.Orbit, Dialog, STN

podstawowa zawartość: ~ 9 mln wynalazków z całego świata („rodzin patentów”), ~ 19 mln patentów, ~ 3 mln rysunków (od 1988r.), skróty opisów (od 1975r.);
dokumentacja patentowa z ponad 40 krajów i organizacji międzynarodowych ; ważne cechy:

rozszerzony tytuł wynalazku oraz jasne i zwięzłe streszczenie – opracowywane przez specjalistów; szczegółowe indeksowanie przedmiotowe;
wysoki stopień standaryzacji danych;
specjalna, własna klasyfikacja wprowadzona przez firmę DERWENT
PATOLIS (Patent Online Information System)
jedyne na świecie źródło kompletnych danych o ochronie własności przemysłowej w Japonii;
patenty od 1955r., wzory użytkowe od 1960r., wzory przemysłowe od 1965r., znaki towarowe od 1902r.;
jedyna baza z informacją o stanie prawnym JP;
uaktualnianie co 2 tygodnie;

5.6        WYKORZYSTYWANIE INFORMACJI PATENTOWEJ

Korzystanie z informacji patentowej w dużym stopniu ułatwia i pomaga w prowadzeniu każdego rodzaju działalności badawczej i gospodarczej oraz stanowi unikalne i niezastąpione źródło, umożliwiające między innymi: badanie i śledzenie aktualnego, światowego rozwoju technologii; planowanie uzasadnionej ekonomicznie działalności badawczo-rozwojowej, w wyniku której powstają nowe technologie i nowe produkty rynkowe; planowanie działalności gospodarczej; znajdowanie partnerów do współpracy najbardziej innowacyjnych w danej dziedzinie; redukcję kosztów działania; badanie i śledzenie rozwoju wybranej dziedziny; śledzenie kierunków działań konkurentów; wyprzedzanie konkurentów przy wprowadzaniu nowych rozwiązań pochodzących z innych krajów; wykorzystywanie wyników prac konkurencji do tworzenia własnych, nowych rozwiązań; utrzymywanie się w czołówce gry rynkowej. Najbardziej typowe profesjonalne badania prowadzone w literaturze patentowej: badanie stanu techniki w określonej dziedzinie badanie zdolności patentowej rozwiązań „przeznaczonych” do ochrony badanie czystości patentowej rozwiązań wprowadzanych na rynek